متهم خطای پزشکی در ایران: پزشکان یا ساختار نظام سلامت؟

متهم خطای پزشکی در ایران: پزشکان یا ساختار نظام سلامت؟

میثم مهدیار، 27 تیر 95

اما گویا این مباحثات از سویی تاثیری بر سیاست گذاری ها برای کاستن از خطاهای پزشکی نداشته و از سوی دیگر تکرار این خطاها به نوعی به درگیری و به عبارت بهتر شکاف اجتماعی میان مردم و پزشکان منجر شده و البته در این میان البته خدمات برخی پزشکان زحمت کش و منصف نیز نادیده گرفته شده است.

اما آیا باید شخص پزشکان را هدف قرار داد یا ساختار نظام سلامت؟

۱- متهم ردیف اول نه پزشکان بلکه درمان محوری و پزشک سالاری
به واسطه درمان محوری و درنتیجه پزشک سالاری منحط نظام سلامت ایرانی که دلایل تاریخی، جهانی ومحلی دارد، پزشکان به سوژه هایی پرقدرتی تبدیل شده اند که از سویی منابع مالی بسیاری را به سوی خود جذب کرده و از سوی دیگر کسی و یا نهادی را یارای آن نیست تا آنان را به واسطه مسئولیت و خطاهایشان پشت میز پاسخگویی فراخوانَد. به طور مثال در ایران بسیار متجاوز از استاندارهای جهانی، یک پزشک متخصص تا نزدیک به ۵۰ بیمار را در طول یک روز ویزیت می کند و یا یک جراح چندین عمل جراحی را در طول روز انجام می دهد و ازین رو کیفیت تشخیص تنزل یافته و یا خطاهای فاحشی را شاهد هستیم.

به نظر می رسد در ایران به واسطه پزشک سالاری به نوعی ساختارهای سیاسی در خدمت منافع صنفی پزشکان قرار گرفته و مثلا نظام پزشکی به مثابه یک ارگان صنفی شانی بسیار فراتر یافته و با اعمال قدرت، نقشی حاکمیتی و سیاست گذارانه گرفته و از این رو با اعمال نفوذ در ساختارهای سیاسی اداری و قضا علاوه بر ایجاد نابرابری های ساختاری اقتصادی و اداری و سیاسی به نفع پزشکان، مانع از اجرای عدالت علیه پزشکان شده است.

مثلا در پرونده های خطاهای پزشکی کمیسیونی از نمایندگان پزشکی قانونی( که زیر نظر قوه قضائیه قرار دارد ولی پزشک هستند)، دانشگاه علوم پزشکی و نظام پزشکی حضور و قضاوت می کنند. ترکیب ناعادلانه این کمیسیون که کفه ترازو را به سمت صنف پزشکان سنگین می کند در حقیقت آنان را مطمئن از رای های صادره کرده و از این رو مسئولیت پذیری آنان را کاهش می دهد.
حضور پزشکان در مجلس در قامت کمیسیون سلامت نیز اهرم قدرتی برای هدایت سیاست های نظام سلامت به نفع پزشکان متخصص شده است.

۲- نظام آموزش پزشکی در ایران
از یک سو محتوای پوزیتویستی این نظام دانشی که در آن انسان را صرفا واجد ساختاری فیزیولوژیکی و مکانیکی می داند و آن را به مثابه ابژه علوم تجربی مطالعه می کند و در نتیجه امکان ارتباط، همدلی و گفتگوی پزشک و بیمار را به حداقل می رساند و نهایتا بیمار به مثابه یک شی بیجان پولدار در نظر پزشک ظاهر می شود کیفیت خدمات پزشک را به حداقل می رساند.
از سوی دیگر صورتِ این نظام آموزشی نیز دچار مشکلات عدیده ای است که در آن دانشجوی پزشکی به مثابه یک ماشین طوطی وار محفوظات صرفا از اسامی و اصطلاحات و مهارت ها پرشده و به مرور باعث از خودبیگانگی آنها از رشته شان می شود.

از همه مهتر دانشجو از سطح استاجری تا رزیدنتی به مثابه یک برده بی مزد در خدمت دانشگاههای علوم پزشکی قرار می گیرد و در سالهای پرشمار تحصیل علیرغم فعالیت های درآمدزا برای مراکز درمانی آموزشی اما از حقوق اولیه خود شامل تامین مناسب نیازهای اقتصادی و رفاهی محروم می ماند و شاید همین سختی های دوران تحصیل است که به نحوی باعث می شود برخی پزشکان با هر وسیله و روشی دنبال جبران آن سالها باشند و دریافتهای نجومی هم آنان را اقناع نکند.

۳-ستاد بنگاهدار
آنچه که باعث شده این قبیل نقدها به اصلاحات ساختاری نظام سلامت منجر نشود را شاید بتوان در ساختار معیوب ستاد وزارت بهداشت دید. حضور پزشکان متخصص در قامت وزیر و معاونین که تقریبا در هیچ کشور توسعه یافته ای نمونه ندارد باعث بازتولید و تداوم درمان محوری و پزشک سالاری در نظام سلامت ما شده است.

از آن هولناک تر اینکه علیرغم تاکید قانون برنامه توسعه پنجم مبنی بر اینکه اعضای ستادی وزارت بهداشت نباید از بخش خصوصی باشند می بینیم مسیولیت وزارت بهداشت (مانند دیگر وزارتخانه های کلیدی دولت یازدهم) با بنگاهدارانی است که در هلدینگ های بزرگ بخش خصوصی سلامت کشور سهم دارند. شاید همین مجموعه اتفاقات است که طرح تحول سلامت دولت روحانی را که امید می رفت اشکالات ساختاری نظام سلامت ما را تحلیل برد با شکست فاجعه باری مواجه کرد و علاوه بر تحمیل هزینه های سنگین بر منابع مالی عمومی نابرابری های ساختاری و نارضایتی های نظام سلامت را تشدید کند.
*صبح نو